STAKLO ZA ŠIROKU POTROŠNJU – Fabrika stakla Prokuplje
Tehnologija proizvodnje stakla u Prokuplju seže daleko u prošlost i vezuje se za venecijansko staklo XIII veka. Jugoslovenski gigant, fabrika stakla “9.oktobar” nastala je na temeljima zanatske proizvodnje, oslanjajući se na entuzijazam pripadnika prve generacije posleratne staklarske škole osnovane pod patronatom Savezne direkcije za staklo.
Fabrika je osnovana 1958. kao zanatsko preduzeće za obradu ravnog stakla i izradu ogledala, a 1962. prerasta u fabriku za proizvodnju šupljeg stakla, zahvaljujući dvojici entuzijasta Borisavu Simiću i Milosavu Popoviću, koji se krajem 50-tih vraćaju sa školovanja iz Rogaške Slatine u Sloveniji gde su izučavali staklarstvo.
Staklo po uzoru na venecijanski Murano
Postepenim razvojem i primenom odgovarajićih tehnologija prokupačka fabrika postaje prepoznatljiv proizvođač slobodno oblikovanog ručno duvanog stakla u boji. Po uzoru na staklo koje se proizvodilo na venecijanskom ostrvu Murano rađene su vaze, pepeljare, posude za voće i čaše.
Sredinom šezdesetih, ostvaren je direktan kontakt sa Venecijom odakle dolazi stručni konsultant Alfio Đorđo Dinon uz čiju pomoć se uvode novine, osposobljavaju majstori u novim tehnikama, širi se asortiman, a proizvodnja podiže na viši nivo.
Način proizvodnje stakla po ugledu na Murano podrazumevao je sofisticiranu izradu, što znači manufakturu, ručni rad i majstorstvo koje prerasta u umetnost.
Sve vreme svog postojanja, fabrika stakla u Prokuplju je bila jedina staklara na jugoslovenskom prostoru koja proizvodi ručno duvano rasvetno i dekorisano staklo svih oblika.
Takav način obrade usvojen je i zbog toga što se na tržištu osećala potreba za tim, budući da su se druge domaće staklare skoro u potpunosti orijentisale na automatsku (mašinsku) proizvodnju, ambalažno staklo i bezbojni brušeni kristal.
Majstori koji su radili u Prokuplju pohađali su specijalizovane staklarske škole u Italiji, Češkoj i Nemačkoj, pošto u Jugoslaviji nije postojala škola za posebnu obuku staklarskih radnika.
Pionirski koraci ka inovaciji
Sredinom šezdesetih proizvodni kapaciteti fabrike se povećavaju, a dolazi i do proširenja asortimana proizvoda, koji od tada uključuje i kristalne prizme za lustere.
1972. fabriku je zahvatio veliki požar, a ono što vatra nije uništila, dokusurila je poplava koja se desila krajem iste godine. Kako je celo postrojenje uništeno, usledila je izgradnja nove, moderne fabrike sa duplo većim kapacitetom u kojoj kompletna proizvodnja počinje 1975. godine.
Tokom osamdesetih proizvodi fabrike preplavili su celu Jugoslaviju, a izvoženi su i u Veliku Britaniju, Liban, Austriju, Siriju, Belgiju, Holandiju, Francusku, Zapadnu Nemačku i SSSR.
Od 1986. fabrika radi punom parom i uvodi se šestočasovno radno vreme tj. rad u četiri smene. Proizvode se čitave linije proizvoda namenjenih domaćinstvu koji imaju ukrasno-upotrebni karakter, a to su vaze, pepeljare, činije, garniture sa više namena, čaše, dekorativni bokali, staklo za ikebanu, kao i rasvetna stakla i staklo za opremu enterijera.
Jedinstvene forme
Prokupački staklari su 1981. godine patentirali još jedan proizvod, kada su u adaptirani hotel “Dubrovnik” u Moskvi, ugradili rasvetno i staklo za opremu enterijera, pri čemu je najimpresivnije izgledala pregrada od 18 metara sa preko 5000 staklenih formi, delujući lepršavo poput ogromne svetleće zavese. Fabrika stakla je u istom hotelu opremila hol, restoran, deo sale za bankete, deo stepeništa i druge prostorije. Po sličnom principu učestvovala je i u uređenju hotela “Oreanda” na Jalti i hotelu “Stanislavski” u Moskvi gde je u jedan luster i jednu staklenu pregradu ugrađeno 8000 staklenih formi koje su izradili duvači stakla u Prokuplju.
Imajući u vidu velike mogućnosti stakla u savremenoj arhitekturi, “9.oktobar” enterijerskom staklu poklanja posebnu pažnju. Fabrika stakla i njeni duvači, predvođeni idejama glavnog dizajnera Dragana Drobnjaka, čija se umešnost sve vreme preplitala sa umetnošću, suvereno su vladali ovim programom na jugoslovenskom tržištu, a u velikoj meri i u inostranstvu.
Kolektiv fabrike je tokom pet godina, koliko se intenzivno bavio programom rasvetnog i enterijerskog stakla ugradio svoje proizvode i ideje u mnoge jugoslovenske hotele, kao što su: Centar za lečenje anemije u Ivanjici, hotel Lepenski Vir u Donjem Milanovcu, hotel Pokajnica u Velikoj Plani, hotel Krajina u Negotinu, Rubin u Kruševcu, hotel Cavtat u Cavtatu, ali i pozorište u Prokuplju, Narodno pozorište u Kruševcu, Niška banka, svečana sala Banovine u Nišu, studentski restoran Univerziteta u Nišu, restoran turističke organizacije Putnik u Niškoj Banji, restoran Elektronske industrije Niš, kao i staklo na lampionima u okviru pešačke zone u Knez Mihailovoj u Beogradu
Svi proizvodi, koje su izrađivali prokupački duvači stakla, odlikovali su se visokim kvalitetom, originalnom tehnologijom i dizajnom, koji je kreiran u fabričkom dizajn birou.
Dizajn kao oznaka identiteta
Presudna stvar za razvoj dizajn biroa u fabrici stakla u Prokuplju dogodila se 1969. kada se na poziciji glavnog dizajnera zapošljava vajar Dragan Drobnjak, poznat između ostalog i po tome što je prvi student u istoriji fakulteta primenjenih umetnosti koji je diplomirao na staklu. Njegova pojava, generalno, poklapa se sa godinama u kojima su brojne akcije za afirmaciju industrijskog dizajna u Jugoslaviji bile u zenitu, a dizajn bivao sve prihvaćeniji kao sastavni deo savremenog života i faktor koji doprinosi kulturnom i ekonomskom prosperitetu.
Od samog početka svog rada u fabrici, Drobnjak je vizionarski bio ispred svog vremena.
Prvi zadatak koji je sam sebi dodelio po dolasku u fabriku, jer rukovodstvo u to vreme nije zapravo ni prepoznavala sopstvene potrebe koje bi dizajner mogao da im reši, bio je dizajn logoa i prvog kataloga, ali je uporedo sa tim dizajnirao i pakovanje za proizvode, pošto ga u fabrici pre toga nije bilo nego se staklo uvijalo u stare novine. Nakon toga, posvetio se svojoj najužoj specijalnosti – traganju za novim oblicima vaza i zdela i drugih stvari koje je fabrika proizvodila. Istovremeno pomažući da se usavrši uigrana forma postojećeg asortimana, doprinosio je i novom, lepšem, obliku upotrebnih predmeta.
Logo fabrike, dizajn Dragan Drobnjak, 1969/70.
Estetika i funkcionalnost u staklenoj masi
U prvim godinama Drobnjak se posvetio dizajniranju čaša, koje su bile tema i njegovog diplomskog rada. Za razliku od vaza, zdela i pepeljara, koje je neretko pretvarao u skulpture, ovde je nešto uzdržaniji u formi, ali zato eksperimentiše sa njihovom funkcionalnošću. Da bi ovi predmeti ispunili svoj osnovni zadatak – pogodnost za upotrebu – osim toga što moraju dobro da drže tečnost i budu stabilne, trebalo bi da su pogodne i za držanje u ruci, da se iz njih lako pije i da svojom veličinom i oblikom odgovaraju piću kome su namenjene.
Rešavajući ovaj dizajnerski problem, Drobnjak dizajnira čaše čija je stopa izrađena od punog stakla ili je u njoj ostavljeno udubljenje. Takvo oblikovanje stopa nije posledica puke slučajnosti, već činjenice da masivna stopa kod čaše za viski ili osvežavajući napitak ne dozvoljava da rukom dodirujemo zidove čaše i tako zagrevamo piće koje treba da ostane hladno, a zanimljiva je i Drobnjakova ideja o čašama koje okretanjem i promenom položaja mogu da se koriste za dve vrste pića.
Po sličnom principu, Drobnjak dizajnira i flašu sa izdvojenim delom u koji se stavlja led, kako ne bi razblaživao piće, ali taj proizvod nije ušao u serijsku proizvodnju.
Dizajnerski vizionar
Istraživački duh i kreativna radoznalost Dragana Drobnjaka, uz uvažavanje svih zahteva koje postavlja industrijski dizajn, posebno su zastupljeni u kreacijama upotrebnih predmeta koji imaju karakteristike multifunkcionalnog dizajna, odnosno proizvoda sa više namena. Bilo da su u pitanju skulptoralne forme čistih i ornamentom neopterećenih karakteristika, koje se uzajamno dopunjuju i slažu, pri čemu se mogu višenamenski kombinovati i koristiti, ili vaze koje imaju i funkciju svećnjaka, pepeljare koje mogu biti i bombonijere, reč je o kreacijama koje zadovoljavaju aspiracije pojedinaca koji imaju istančan ukus, kao i onih koji preferiraju utilitarnost u jednom proizvodu.
Sasvim pojednostavljeno pravio je ono što se od njega tražilo, ali bez žrtvovanja vlastitog talenta i osećanja koje ima za oblik. Njegov opus pokazuje da su postojeće granice industrijskog oblikovanja i dekorativne plastike koja teži čistoći umetničkog samo privid koji nameće predrasuda da je staklo glatka, providna i krhka masa podređena banalnosti i da je umetničko oblikovanje namenjeno isključivo muzejima i galerijama, a ne predmetima za svakodnevnu upotrebu. U radu sa primenjenim staklom Drobnjak je nastojao pre svega da stvori oblike koji postaju skulpture na stolu, a ne samo neophodna ambalaža.
Nasleđe i kontinuitet
Dragan Drobnjak je u Fabrici stakla radio više od dve decenije, sve do 1991. paralelno stvarajući i u oblasti industrijskog dizajna i čistog likovnog izraza. Napustivši fabriku samo zato da bi se više posvetio vajarstvu, i dalje je gotovo svakodnevno odlazio tamo i davao svoj doprinos proizvodnji i popularizaciji proizvoda.
Međutim, tokom devedesetih, fabrika stakla u Prokuplju je sve teže poslovala. Sankcije koje su uvedene 1992. dovele su do nedostatka energenata, što je uslovilo da fabrika radi na jedva 15% svojih kapaciteta, a 2003. je i zvanično bankrotirala. Nakon njenog gašenja nasleđe su sačuvali entuzijasti i zaljubljenici u staklo, bivši radnici i Dragan Drobnjak, gradeći kakav-takav kontinuitet u proizvodnji stakla u Prokuplju.
All images and materials are copyright protected and are the property of doroteo.rs
